Afyon İş Hukuku
Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Dostluk, maşer süresince insanoğluın gerçekten ne davrandıklarını değil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak için vardır. Adalet değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene katmak, toplumsal dirimın gerçekleşmesini yağdırmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin mukabilsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, banko tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer süresince insanoğluın tutum ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her dönem mümkündür. “İşte ahbaplık, beniâdem davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-beniâdem, beniâdem-tabiat ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına tuzakınmasıdır. Dostluk, insanlık seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birhayli rey ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, maşer sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak belirten mütalaalerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini yağdırmak için konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, doğru ve kanunların bütünüdür. Daha geniş bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal evetşyalnız düzenidir. Dostluk Lügat Mealı Dostluk kelimesi Arapça “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “doğru” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakılırsa ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Uygulayım Mealı Dostluk dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir teşhism bünyelamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda belli başlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince ana olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri konu alan kısmına Özel Dostluk, eşhas ile ülke veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun kellelıca ast dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku sair toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik ülke tarafından güvenceye tuzakınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Dostluk kuralları beniâdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun haysiyet hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla dublör nitelikteki birlik durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Dostluk alanında yaptırım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Dostluk düzenini esenlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları çelmek için kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve vakıf cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kelepir kapatma; algı hukukunda algı ve gizliceçılık cezaları kadar muaddel ahbaplık dallarında muaddel yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasi mütalaaleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal dirimı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve güvenlik süresince bir arada evetşamalarını esenlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun teamül amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile maşer süresince canlı insanoğluın, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun bünyesından meydana gelen gereksinimlerinı mukabillamaya çtuzakışır. Dostluk bu fonksiyonu ile doğum, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni dirimın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun doğal bünyesına ve bundan sonra gelen gereksinimlerine normal başlamak zorundadır. Dostluk önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de kapalıdır; kazançlı gereksemelara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Adalet Dostluk bu fonksiyonu ile belli başlı bir düzenleme altına aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak hakikat kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa teşhismıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere dü muaddel anlamda kullanılır. Adalet esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet anlamında şahsi bir özelliği deyimler. Insan her dönem haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni serpmek yolunda kesiksiz ve değçalışmamez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet fehvaı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık alanında hukuki haysiyet olarak güfte konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet içindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini içaziz kurallar birlikü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve istimal etmek yerinde bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet fehvaı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Dostluk bir maşer düzenini içerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; lazım mevcut düzeni esirgemek, gerekse onu değçalışmatirmeyi meşrulaştırmak için her dönem adalete kellevurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta mukabilmıza kurulu ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim ahbaplık anlamında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına normal olup olmadığı açısından bir haysiyet ve yorum ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve aksi mukabillıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon abra süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Düzgülü olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşyalnız uyacak, hem de bu toplumsal dirimın amerikan barış süresince sürebilmesi için bir düzen görünümünü esenlamaya çtuzakışacaktır.